Magurski Park Narodowy wraz z otuliną jest obszarem niezwykle interesującym pod względem walorów etnograficznych i historycznych. Najstarszym śladem ludzkiej obecności w tej części Beskidu Niskiego są pozostałości okazałego grodziska w Brzezowej, położonego wśród pól na wzgórzu Walik u stóp Magury Wątkowskiej (otulina Parku). Wchodziło ono – zdaniem historyków – w łańcuch wczesnośredniowiecznych grodzisk z IX-X wieku. Na obszarze około 4 ha odkryto ślady domostw drewniano – ziemnych i fragmenty ceramiki z końca VIII w. Na Górze Zamkowej koło Mrukowej zachowały się także fragmenty średniowiecznego fortalicjum kamiennego z XIV-XV w.
Jak każde pogranicze było to również miejsce styku i przenikania się kultur wielu narodów. Element ten stanowi o obecnej atrakcyjności kulturowej tego regionu. Bardzo podziwiane są zabytki architektury sakralnej stylu zachodniołemkowskiego – cerkwie w Krempnej, Kotani, Bartnym, Wołowcu, Pielgrzymce, Świątkowej Wielkiej i Małej.
Uwagę turysty zwracają również zachowane licznie kapliczki, kamienne krzyże i figury przydrożne, wykonane w większości przez miejscowych kamieniarzy z lokalnego surowca. W niektórych wsiach odnajdziemy również oryginalne chaty łemkowskie, tzw. „chyże” mieszczące pod wspólnym dachem część mieszkalną i gospodarczą.
Znaczący akcent w historii i kulturze tego regionu stworzyły również typowo polskie miejscowości Huta Krempska, Huta Pielgrzymska i Huta Polańska – związane z trwającą tu do XIX wieku produkcją szkła. W Hucie Polańskiej znajduje się ponadto kamienny kościółek, który uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej, a odbudowano go w latach 1991-95.
Jak każde pogranicze było to również miejsce styku i przenikania się kultur wielu narodów. Element ten stanowi o obecnej atrakcyjności kulturowej tego regionu. Bardzo podziwiane są zabytki architektury sakralnej stylu zachodniołemkowskiego – cerkwie w Krempnej, Kotani, Bartnym, Wołowcu, Pielgrzymce, Świątkowej Wielkiej i Małej.
Uwagę turysty zwracają również zachowane licznie kapliczki, kamienne krzyże i figury przydrożne, wykonane w większości przez miejscowych kamieniarzy z lokalnego surowca. W niektórych wsiach odnajdziemy również oryginalne chaty łemkowskie, tzw. „chyże” mieszczące pod wspólnym dachem część mieszkalną i gospodarczą.
Znaczący akcent w historii i kulturze tego regionu stworzyły również typowo polskie miejscowości Huta Krempska, Huta Pielgrzymska i Huta Polańska – związane z trwającą tu do XIX wieku produkcją szkła. W Hucie Polańskiej znajduje się ponadto kamienny kościółek, który uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej, a odbudowano go w latach 1991-95.
Odrębną grupą zabytków są cmentarze z I wojny światowej z lat 1915-1918. Pochowani są na nich ramię w ramię pojednani po śmierci wrogowie, przez co cmentarze te zawsze skłaniają do refleksji. Na podziw i uznanie zasługuje sposób, w jaki zaprojektowane i wkomponowane w krajobraz Beskidu Niskiego. W okolicach Parku na szczególną uwagę zasługują takie obiekty w Krempnej, Grabiu, Długim i Woli Cieklińskiej.
Wędrując po Magurskim Parku Narodowym (oczywiście szlakami turystycznymi) spotykamy liczne pamiątki przeszłości zarówno bardzo odległej jak i tej niedawnej.
Kamienne narzędzia z epoki neolitu znalezione w miejscowości Pielgrzymka, liczne znaleziska z epok brązu i żelaza z obszaru górnej Wisłoki i rzymskie monety odnalezione w Nowym Żmigrodzie świadczą, że okolica była zamieszkiwana od najdawniejszych czasów.
Najstarsze ślady wczesnośredniowiecznych grodów obronnych (z VIII w.) – grodziska Walik niedaleko miejscowości Brzezowa i Zamczysko leżące na południe od Starego Żmigrodu są dowodami istnienia na tym terenie państwa Wiślan.
W X i XI w miała miejsce pierwsza akcja osadnicza prowadzona przez zakony Benedyktynów z Tyńca i Cystersów z Koprzywnicy. Nasilenie kolonizacji przypada na okres rządów Kazimierza Wielkiego. Wówczas w dolinie Wisłoki założono miasta Nowy Żmigród, Osiek i Dębowiec oraz lokowano liczne wsie na prawie polskim i magdeburskim (niemieckim).
Koniec wieku XIV oraz wiek XV to czas wielkich migracji. Wówczas na teren Beskidu Niskiego przybyli pasterze bałkańscy tzw. „Wołosi”, Rusini ciągnący z Karpat Południowych wzdłuż Beskidów na zachód, ludność węgierska uciekająca po upadku powstań chłopskich oraz uchodźcy religijni ze Słowacji. Powstają liczne wsie lokowane na prawie wołoskim, które lepiej sprawdzało się w warunkach gospodarki górskiej. Intensywne migracje przyczyniły się do ożywienia gospodarczego. Mieszkańcy miast zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem. Ludność wiejska oprócz pasterstwa trudniła się m. in. produkcją smoły drzewnej, wypałem węgla drzewnego i wyrobem gątów. Istniały również miejscowości o charakterze przemysłowym, w których zajmowano się hutnictwem szkła. Dziś pozostały po nich jedynie nazwy jak Huta Polańska czy Huta Krempska.
Rozwój gospodarczy przerywały liczne najazdy. W 1474 roku wiele osad padło ofiarą wojsk węgierskich króla Macieja Korwina. W 1655 roku dotarły tutaj wojska szwedzkie, a dwa lata później spustoszenia dokonały oddziały księcia Jerzego II Rakoczego.
Kamienne narzędzia z epoki neolitu znalezione w miejscowości Pielgrzymka, liczne znaleziska z epok brązu i żelaza z obszaru górnej Wisłoki i rzymskie monety odnalezione w Nowym Żmigrodzie świadczą, że okolica była zamieszkiwana od najdawniejszych czasów.
Najstarsze ślady wczesnośredniowiecznych grodów obronnych (z VIII w.) – grodziska Walik niedaleko miejscowości Brzezowa i Zamczysko leżące na południe od Starego Żmigrodu są dowodami istnienia na tym terenie państwa Wiślan.
W X i XI w miała miejsce pierwsza akcja osadnicza prowadzona przez zakony Benedyktynów z Tyńca i Cystersów z Koprzywnicy. Nasilenie kolonizacji przypada na okres rządów Kazimierza Wielkiego. Wówczas w dolinie Wisłoki założono miasta Nowy Żmigród, Osiek i Dębowiec oraz lokowano liczne wsie na prawie polskim i magdeburskim (niemieckim).
Koniec wieku XIV oraz wiek XV to czas wielkich migracji. Wówczas na teren Beskidu Niskiego przybyli pasterze bałkańscy tzw. „Wołosi”, Rusini ciągnący z Karpat Południowych wzdłuż Beskidów na zachód, ludność węgierska uciekająca po upadku powstań chłopskich oraz uchodźcy religijni ze Słowacji. Powstają liczne wsie lokowane na prawie wołoskim, które lepiej sprawdzało się w warunkach gospodarki górskiej. Intensywne migracje przyczyniły się do ożywienia gospodarczego. Mieszkańcy miast zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem. Ludność wiejska oprócz pasterstwa trudniła się m. in. produkcją smoły drzewnej, wypałem węgla drzewnego i wyrobem gątów. Istniały również miejscowości o charakterze przemysłowym, w których zajmowano się hutnictwem szkła. Dziś pozostały po nich jedynie nazwy jak Huta Polańska czy Huta Krempska.
Rozwój gospodarczy przerywały liczne najazdy. W 1474 roku wiele osad padło ofiarą wojsk węgierskich króla Macieja Korwina. W 1655 roku dotarły tutaj wojska szwedzkie, a dwa lata później spustoszenia dokonały oddziały księcia Jerzego II Rakoczego.
W latach 1769 – 1772 Beskid Niski stał się areną krwawych walk oddziałów konfederatów barskich z armią carycy Katarzyny. W pobliżu miejscowości Grab w jednej z bitew ciężko ranny został Kazimierz Pułaski.
W maju 1772 roku na ziemie Beskidu Niskiego wkroczyły wojska austriackie dokonując I rozbioru Polski.
W okresie Wiosny Ludów przez przełęcze beskidzkie przedostawali się ochotnicy, którzy zasilali oddziały generała Józefa Bema.
Najkrwawsze walki na terenie Beskidu Niskiego podczas I wojny światowej toczyły się podczas tzw. „Operacji Gorlickiej”. 2 maja 1915 roku połączone armie austro – węgierska i pruska rozpoczęły ofensywę, w wyniku której wojska rosyjskie zostały odrzucone za linię Sanu. Świadectwem tamtych wydarzeń są liczne cmentarze wojenne porozrzucane wzdłuż ówczesnej linii frontu, które są elementem krajobrazu beskidzkiego.
Również II wojna światowa ciężko doświadczyła ten region. Już 1 września 1939 roku doszło do potyczek z oddziałami słowackimi, a w dniach 7 – 8 września batalion Obrony Narodowej z Rzeszowa walczył z oddziałami hitlerowskimi w pobliżu miejscowości Żydowskie i Krempna. Na prowadzoną na tym terenie zbrojną działalność konspiracyjną okupant odpowiedział wzmożonym terrorem, aresztowaniami, wysyłkami do obozów koncentracyjnych i egzekucjami. W 1942 roku dokonano masowej zagłady ludności żydowskiej pochodzącej z dorzecza górnej Wisłoki, szczególnie z Nowego Żmigrodu. Żydów rozstrzelano pod Hałbowem, gdzie znajduje się zbiorowa mogiła.
We wrześniu 1944 roku Armia Czerwona i I Korpus Czechosłowacki stoczyły ciężkie walki o Przełęcz Dukielską. Otwarcie drogi na drugą stronę Karpat okupiono ogromnymi stratami. Ślady działań wojennych w postaci okopów, bunkrów, fragmentów uzbrojenia i niewypałów są odnajdywane do dziś.
W wyniku działań zbrojnych i przesiedleń tereny te opustoszały. W latach 50-tych utworzono tu Państwowe Gospodarstwa Rolne, które przetrwały do lat 90-tych ubiegłego wieku.
W maju 1772 roku na ziemie Beskidu Niskiego wkroczyły wojska austriackie dokonując I rozbioru Polski.
W okresie Wiosny Ludów przez przełęcze beskidzkie przedostawali się ochotnicy, którzy zasilali oddziały generała Józefa Bema.
Najkrwawsze walki na terenie Beskidu Niskiego podczas I wojny światowej toczyły się podczas tzw. „Operacji Gorlickiej”. 2 maja 1915 roku połączone armie austro – węgierska i pruska rozpoczęły ofensywę, w wyniku której wojska rosyjskie zostały odrzucone za linię Sanu. Świadectwem tamtych wydarzeń są liczne cmentarze wojenne porozrzucane wzdłuż ówczesnej linii frontu, które są elementem krajobrazu beskidzkiego.
Również II wojna światowa ciężko doświadczyła ten region. Już 1 września 1939 roku doszło do potyczek z oddziałami słowackimi, a w dniach 7 – 8 września batalion Obrony Narodowej z Rzeszowa walczył z oddziałami hitlerowskimi w pobliżu miejscowości Żydowskie i Krempna. Na prowadzoną na tym terenie zbrojną działalność konspiracyjną okupant odpowiedział wzmożonym terrorem, aresztowaniami, wysyłkami do obozów koncentracyjnych i egzekucjami. W 1942 roku dokonano masowej zagłady ludności żydowskiej pochodzącej z dorzecza górnej Wisłoki, szczególnie z Nowego Żmigrodu. Żydów rozstrzelano pod Hałbowem, gdzie znajduje się zbiorowa mogiła.
We wrześniu 1944 roku Armia Czerwona i I Korpus Czechosłowacki stoczyły ciężkie walki o Przełęcz Dukielską. Otwarcie drogi na drugą stronę Karpat okupiono ogromnymi stratami. Ślady działań wojennych w postaci okopów, bunkrów, fragmentów uzbrojenia i niewypałów są odnajdywane do dziś.
W wyniku działań zbrojnych i przesiedleń tereny te opustoszały. W latach 50-tych utworzono tu Państwowe Gospodarstwa Rolne, które przetrwały do lat 90-tych ubiegłego wieku.